8.1. Vlaams aardewerk of “Poterie Flamande”.

In de tweede helft van de 19^e eeuw toen het gebruiksaardewerk stilaan te onderen ging door het op verschijnen van geëmaneerde kannen, potten, pannen en schotels werden vele pottenbakkers verplicht er een nevenberoep bij te nemen. Zo zien wij bij het op de markt verschijnen van de kachel in plaats van de haard de vele pottenbakkers, tevens kolen- en houthandelaars werden.

De pottenbakkerij van Antonius Franciscus Willemyns (1747-1799) in Torhout was één van de eerste die volksaardewerk vervaardigde. Willemyn en daarna Maes kunnen worden beschouwd als de stamvaders van het Vlaams aardewerk.

Samen met de pottenbakkerij Maes in Torhout waren Hendrik Van Humskerke in Brugge de eerste producenten van Vlaams aardewerk.

In Vlaanderen was eerst Leo Maes in Torhout de enige die sierborden en voorwerpen, o.a. tabakspotten, vazen met Vlaamse spreukbanden creëerde. Daarna volgde de pottenbakkerij “Het Lindenken” van Hendrik Van Humskerke in Brugge. Dat kwam doordat de Brugse kunstenaar Florimond Arthur Joseph Van Acker (1858-1940) diverse ontwerpen zowel voor Maes uit Torhout als voor Van Humskerke sieraardewerk maakte. Beide pottenbakkerijen beschikten over stukken van Florimond Van Acker-Van Neste gesigneerd zowel door Van Humskerke als door Maes. Daarna volgde Pieter Joseph Laigneil (1898-1926), die na een contractbreuk met Leo Maes in 1898 een eigen bedrijf startte in Kortrijk.

Torhout

De familie Maes (1890-1939)

• August Maes ( 1826- 1919), had zijn stiel als pottenbakker bij Jan Willemyns (1781-1861) geleerd in de Oostendestraat 57. Net als zijn vader Jan werd ook August in de jaren ca.1870 meesterknecht in het bedrijf. Ook op zeer jonge leeftijd leerde August zijn zoon Leo de potenbakkers stiel, hij legde zich vooral toe op het vervaardigen van gebloemd siervaatwerk. In 1885 werd August Maes op 59 jarige leeftijd de nieuwe eigenaar van de pottenbakkerij Willemyns in Torhout.
• Leo Maes ( 1864-1941) was zeer in keramiek geïnteresseerd en begon vanaf 1878 kunstvoorwerpen te bakken, aanvankelijk voor vrienden en kennissen, later voor tal van hoogwaardigheidsbekleders. Het is zijn grote verdienste geweest het ambacht van zijn voorgangers (Antoon Willemijns en zijn vader August Maes) uit te diepen. In de jaren ca.1890-1892 startte in het bedrijf van zijn vader de jonge twintiger met een vernieuwde productie in het vervaardigen van kunstaardewerk. Hij trok kunstenaars, ontwerpers aan, zoals de Kortrijkse kunstkenner en ingenieur Pieter Jozef Laigniel en voerde het bedrijf naar een hoogtepunt in 1897. Leo Maes mag dan ook beschouwd worden als de stamvader van een vernieuwde Vlaamse aardewerktraditie “het Vlaams aardewerk”. Hij was de enige en de eerste die sierborden en voorwerpen, o.a. tabakspotten, vazen met Vlaamse spreukbanden creëerde. Hij was zich bewust van de groei en de vraag van de markt naar dat soort sierkeramiek. De Eerste Wereldoorlog kwam roet in het eten gooien, de grondstoffen werden schaars en de vraag naar sierkeramiek daalde zodat men in 1917 het bedrijf moest stilleggen.
• Amand Maes (1893 –1991) Na het heropstarten de pottenbakkerij na de Eerste Wereldoorlog werd het bedrijf geconfronteerd met een ander Torhouts pottenbakkers bedrijf die verschillende knechten weghaalde door vermoedelijk een beter loon aan te bieden. Daarnaast had (kreeg) in de jaren 1920 Amand Maes te kampen tegen concurrentie met andere ceramiekproducenten uit in Kortrijk, Brugge, Bredene en Sint-Niklaas die zich allen hadden geïnspireerd op het succesvolle “poterie flamande” zoals we dat toen kenden vervaardig onder het impuls van Leo Maes.

Embrechts -Genouw (1924-1929)

• De pottenbakkerij Embrechts-Genouw was gelegen langs de Keibergstraat. Voordien was het de steenbakkerij uitgebaat door Charles Vanthournout die in 1924 werd overgenomen door de Antwerpenaar Embrechts en diens schoonbroer, de Torhoutnaar Henri Genouw. De architect en gewezen ontwerper bij de pottenbakkerij Maes, Thierry Nolf kan eveneens aan dit bedrijf gekoppeld worden. Hij kocht na het vertrek van Embrechts in 1926 zijn aandeel over. Enkele belangrijke knechten werden bij Maes weggehaald die voornamelijk instonden voor de productie van kannen en vazen, alhoewel er ook verschillende sierborden van het bedrijf gekend zijn. In 1929 kwam er een einde aan de pottenbakkerijbedrijvigheid en werden de gebouwen het jaar daarop verkocht en omgebouwd tot een landbouwbedrijf.

Brugge

Hendriks Van Humskerke (1893-1913)

• Hendrik van Humskerke besliste in 1897 tot de overname van de pottenbakkerij "Het Lindenken". in de Smedenstraat 42-44 in Brugge van het Jean Baptiste Van Neste (1806-1872) en Clementine De Brauwere (+1842). Hendrik van Humskerke kocht de pottenbakkerij aan de kinderen van Jean Baptiste Van Neste na het overlijden van zijn tweede vrouw Régina Duynslaeger. Sylvia Régina Pauline Van Neste (°1851) was getrouwd in 1888 te Brugge met de bekende Brugse kunstenaar Florimond Arthur Joseph Marie Van Acker (1858-1940) die diverse ontwerpen in sieraardewerk maakte voor Leo Maes uit Torhout. Beide pottenbakkerijen beschikten over stukken van Florimond Van Acker gesigneerd zowel door Van Humskerke als door Maes. Of er een nauwe samenwerking bestond tussen beide pottenbakkerijen is niet bekend.
• Achille Vande Voorde (1913 ) die als mouleerder werkzaam was geweest in de Brugse pottenbakkerij Van Humskerke.

Oscar Augustus Cordy

• In 1913 werd het bedrijf overgenomen door Oscar Augustus Cordy-Vermeersch (1878-1941) en werd er in het bedrijf verder gewerkt tot aan de mobilisatie in 1914. Daar verschillende potterbakkersknechten tijdens de Eerste-Wereldoorlog sneuvelden werd het bedrijf nooit heropgestart. De winkel in verkoop van sieraardewerk werd verder gezet door Oscar Cordy zoon Albert tot in 1946.

Karel Paresys (1896–1912)

• De pottenbakkerij “Sint-Elooi” van Karel Paresys was gelegen in de Smedenstraat. In 1900 waren er in de Smedenstraat drie pottenbakkerijen actief.

Achille Vande Voorde (1908-1938)

• De pottenbakkerij van Achille Vande Voorde (1875-1959) werd in 1913 opgericht te Brugge. Aan zowel de Brugse als aan de Antwerpse Kunstacademie studeerde hij als primus af. In Brugge kreeg hij er o.a. les van Gustaaf Pickery in wiens beeldhouwatelier hij enkele jaren werkzaam was. Wellicht beïnvloed door zijn opleiding en werk als beeldhouwer, specialiseerde hij zich voornamelijk in de aanmaak van figuratief aardewerk. Als mouleerder was hij aanvankelijk werkzaam voor de Brugse pottenbakkerij Van Humskerke. Vanaf 1908 bracht hij figuren in geglazuurd aardewerk op de markt, gebakken in de Brugse pottenbakkerij “Den Uil” van Joseph Van Iseghem. Van Achille Vande Voorde zijn er 12 tal sierborden in omloop.

De Uil (1909-1939) – Fabrique de Poterie Artistique & Flamandes

• In 1907 kocht Jozef Marie Isidoor Van Iseghem (1886-1948) -Goethals, een stuk grond van langs de vaart Brugge-Oostende aan de Steenkaai van de wasserij “Le Soleil” voor het bouwen van een pottenbakkerij. Van Iseghem had vermoedelijk zijn stiel geleerd bij de pottenbakker Guillaume Bourgoignie in Bredene. Van dit bedrijf is een mooie verkoopcatalogus bekend bestaande uit 38 platen uitgegeven omstreeks 1926. Deze gunt een blik op de productie van “De Uil” aan de hand van ca.500 genummerde, getekende en gefotografeerde modellen voorzien van hun prijs en afmetingen. In 1939, kort voor de Tweede Wereldoorlog leidde de crisis tot het sluiten van de deuren.

Robert Willemyns (1929-1965)

• Robert Willemyns (1879-1935) die vanaf 1911 te Kortrijk en vanaf 1929 te Brugge in de Sint-Pietersgroenestraat een pottenbakkerij uitbaatte was voorvaderlijk verwant met de Torhoutse pottenbakkers van Antonius Franciscus Willemyns (1747-1799). Zijn echtgenote, Florentine Coeman en de vier kinderen stonden hem bij in het bedrijf, samen met Achille Nys (meestergast), Michel Sandra (mouleerder), Florimond Sandra (schilder) en Alfonds Baert (pottendraaier). Na de dood van Robert in 1935 na zijn oudste zoon, Robert jr. (1902-1985) het bedrijf over. Tijdelijk werd het bedrijf tijdens de mobilisatie in 1939 stilgelegd. Na de oorlog kende de poterie flamande nog weinig succes. Ook de poging later om een nieuw assortiment sieraardewerk bestaande uit kommen, borden en schalen, te lanceren en commercialiseren mislukte. In de jaren '1980 legde Robert jr. de activiteiten voorgoed stil.

Gilbert Monteyne (1965-20...)

• Gilbert Monteyne heeft zijn stiel als pottenbakker van zijn vader Boudewijn en van Robert Willemyns geleerd in de Sint-Pietergroenestraat te Brugge. Na de mislukte poging van Robert Willemyns op een nieuw assortiment sieraardewerk te lanceren en te commercialiseren baatte vanaf 1965 Gilbert Monteyne nog enkele dit Brugs kunstaardewerk bedrijf verder uit. De pottenbakkerij brandde ten slotte af op 23 mei 1983. Nadien heeft G.Monteyne zich jaren gevestig in de atelier te Varsenare. Nu nog kan men Gilbert Monteyne aan het werk zien in de Stokkerijstraat te Jabbeke. www.vlaams-aardewerk-gjm.be

Kortrijk

Pieter Joseph Laigneil (1898-1926)

• In 1898 startte Pierre Laigneil (1870-1950) een eigen bedrijf in Kortrijk, na een contractbreuk met Leo Maes met het produceren van versierd aardewerk in Kortrijk waar hij gebruik maakte van zijn in Torhout ontwikkelde ontwerpen die volgens het contract met Maes zijn eigendom waren. Hij was de promotor geweest van de art nouveau in het Torhouts aardewerk. Tijdens de Eerste-Wereldoorlog legde hij de pottenbakkerij stil en na de oorlog werden de beschadigde magazijnen heropgebouwd en werd het vervaardigen van Vlaams aardewerk hervat. Doch, het kwam toch nooit meer tot de vooroorlogse bloeiperiode. In 1926 kwam er een eind aan het produceren van aardewerk en in 1929 werd de pottenbakkerij verkocht voor plaats te maken voor de speelgoed en Unica-poppenfabriek.

Caesens (1908-1937)

• Op 18 september 1908 werd door de textielfabrikanten, de gebroeders Constant Evarist - (1873-1957) en Gustave Hector Caesens (1883-1957) in samenwerking met Alfons Noséda (boetseerder) in Kortrijk in de Kanonstraat, 31 de pottenbakkerij “Caesens Frères Et Noseda” opgericht. Alfons Noseda die als mouleerder het productieprocédés had geleerd bij Laigneil werd artistiek directeur aangesteld. De pottenbakkerij bleef in handen van de gebroeders Caesens en de commerciële en financiële leiding gebeurde vanuit hun weverij burelen in de Nieuwstraat. Door het grote succes werd de pottenbakkerij veel te klein en werd er plannen gemaakt voor een nieuwe en grotere pottenbakkerij te bouwen. Voor de uitbreiding werd er een nieuwe aanvraag gedaan voor het bouwen van een pottenbakkerij op naam van Caesens en Noseda in de Wagenmakerijstraat en deze werd afgeleverd op 27 december 1913. In 1914 brak de oorlog uit en de produktie bleef maar zakken. In 1917 verliet Noséda de vennootschap en begon een eigenbedrijf. Na de oorlog werd door de gebroeders Caesens heropgericht maar op 4 december 1919 teisterde een brand het bedrijf. In een num van tijd werd de pottenbakkerij onder de benaming “Société Belge de Poterie de Flamande” heropgericht en kon de productie hervat worden met Constant Desmet als meester-boetseerder. Opnieuw kende het bedrijf een nieuwe bloeiperiode. Duizenden beeldjes werden op de markt gebracht, waaronder pronkstukken door Alfons Noseda geboetseerd “de straatmuzikanten” en “de bruiloftsstoet” bestaande uit 24 figuren. In de twintiger jaren bereikte de pottenbakkerij haar bloeiperiode en hoogtepunt en in het bedrijf waren er meer dan 60 arbeiders aan het werk. De gebroeders Caesens waren in de jaren 1922-1926 de grootste concurrent van Maes, Laigniel en Noseda. Maar in de dertiger jaren, de crisisjaren voor de tweede Wereldoorlog ging de productie zienderogen achteruit en werden de ovens in het bedrijf in 1937 stilgelegd.

Michel Sandra (1931-1952),

• Michel Sandra was de laatste stielman in dienst in 1931 in de Société Belge de Poterie Flamande in Kortrijk en begon ook in een eigen pottenbakkerij Vlaams aardewerk te produceren. Op latere leeftijd tot aan zijn pensioen ging hij weer pottendraaien bij Gilbert Verbeke-Noseda in Kuurne. Hij overleed op 4 december 1979, zeven dagen na zijn echtgenote.

Alfons Noseda (1917-1945)

• Alfons Noseda (1885-1945) was een grootmeester die zijn stiel vanaf 1901 had geleerd tot 1908 in de pottenbakkerij Laigneil. Hij was ook een onbetwistbare ontwerper en gangmaker van “sprekende borden”. Hij stichtte in 1908 samen met de gebroeders Caesens in Korkrijk een nieuwe pottenbakkerij. Onder de benaming “Caesens Frères Et Noseda” (1913-1917) werden de gebroeders Caesens naar een hoogtepunt van de Kortrijkse bordenproductie geleid.

In zijn woning in de Filips van de Elzaslaan baatte Alfons Noseda een eigen bedrijfje uit. Als broodwinning produceerde hij gedurende de oorlog stenen pijpen. Nadien verhuisde Alfons Noseda met zijn gezin, vrouw en vier kinderen naar de Meense Steenweg waar hij een eigen pottenbakkerij kon oprichten. Op 22 juli 1924 werd de naamloze vennootschap “Céramiques d’Art A.Noseda & C°” (1924-1927) opgericht. Die bestond uit een zestal aandeelhouders en Noseda’s eigen inbreng, waarvoor hij 300 aandelen ontving. Maar de zaak floreerde niet en in 1927 werd Noseda als directeur gedwongen ontslag nemen en hij stopte.

Pas in 1938 zou Alfons Noseda samen met zijn oudste zoon Antoon en schoonzoon Gilbert Verbeke de familiale pottenbakkerij stichten “Nose Ceram” (1938-1945).Vandaar dat sommige borden moeilijk zijn uit elkander te houden, lettertypes van Caesens en de Société Belge zijn praktisch dezelfde, soms zou men denken dat mallen werden gekopieerd. Opvallend voor de Société Belge de Poterie de Flamande is de indeling van het sierbord, het tafereel centraal met de spreuk boven en onderaan de afgebakende middenstrook. Veel van hun modellen leken kopieën te zijn van o.a. : Scheerders-Van Kerchove en de pottenbakkerij “De Uil”.

Alfons Noseda overleed nog in hetzelfde jaar van zijn echtgenote Rachel Dehaudt op 12 november 1945.

Antoon Noseda-Delbare ( A.N.D.) 1945-1970

• Na Alfons Noseda overleden in 1945 zetten zijn kinderen: Antoon (°1910), Stefaan (°1914), Jenny (°1913), Gertrude (°1908) en haar man Gilbert Verbeke de pottenbakkerij verder als werkende vennoten. Maar er was veel onenigheid en in 1947 verlieten Antoon en Jenny de vennootschap. Na de verdeling in oktober 1947 bouwde Antoon achter zijn woning een pottenbakkerij. Antoon kende het vak, zowel als draaier, boetseerder, moeleerder en op commercieel vlak. Het bedrijf floreerde en samen met zijn enig kind, zijn zoon John bouwde hij in 1957 zijn bedrijf verder uit. In 1969 werd het bedrijf overgelaten aan zijn zoon en Antoon overleed te Oostende op 28 oktober 1985.

Gilbert Verbeke-Noseda (1947-1969)

• Na de verdeling op 31 oktober 1947 kwam de pottenbakkerij van Alfons Noseda in het bezit van zijn dochter Gertrude (°1908) en zoon Stefaan (Etienne). Gertrude en haar man Gilbert Verbeke en Etienne (glazuurder) werkten verder onder de naam Noseda. Het bedrijf kende meer diepte punten dan hoogtepunten. Na het overlijden van Stefaan (Etienne) in 1953 werd de zaak verder uitgebaat door Gilbert Verbeke onder de naam, eerst Noveceram en later in 1955 Noceram. Na het overlijden van Gilbert Verbeke op 30 maart 1962 stond Gertrude er alleen voor, maar enkele jaren nadien in 1969 werd het bedrijf overgenomen door haar broer Antoon.

Ook in Roeselare was er een pottenbakker, Benoni Bucquoy (1920-1926) bezig met voortreffelijk Vlaams aardewerk te vervaardigen. De productie bestond vooral uit het vervaardigen van vazen nauw verwant met het aardewerk van Maes waarop de rug een B werd geplaatst.

Bredene

Poterie Bourgoignie (1858-1910)

• Guillaume Bourgoignie (1828-1899) was van beroep faience handelaar in de Kapellestraat te Oostende. Op 2 april 1850 trouwde hij met Justine Dubois (+1901). Guillaume wilde naast de verkoop van gleiswerk zelfs produceren en kocht in september 1857 de brouwerij met binnenkoer, paardenstallen, woonhuis en tuin van brouwer-burgemeester August Valcke in Bredene. Op 4 maart 1858 bekwam hij van de Bestendige Deputatie van West-Vlaanderen voor de bouwerij om te bouwen in een pottenbakkerij, ideaal gelegen langs de drukbevaren Brugse vaart. Na het overlijden van Guillaume Bourgoignie op 28 maart 1899 werd de pottenbakkerij overgenomen door een tiental financiers die er hun brood in zagen en werd de pottenbakkerij in 1900 herdoopt “Société Anonyme des Poteries Flamandes”, werden de gebouwen vergroot en kwam er ook een nieuwbouw bij. In 1904 werd aardewerk samen met dat van Léo Maes vanuit Bredene naar Amerika verscheept. Toen er in 1908 en 1909 verlies werd geboekt, besloot men op 8 maart 1910 de vennootschap te ontbinden.

Sint-Niklaas

Léon Scheerders-Van Kerchove (1912-1940)

• Voor de oprichting van de pottenbakkerij moeten we terug naar het jaar 1905, toen Léon Scheerders (1874-1937) en Camilla Van Kerchove (1878-1946) een lokale pannen- en steenbakkerij overnam. Léon had een enorme bewondering voor het Torhouts aardewerk en dat inspireerde hem om op 30 juli 1912 een pottenbakkerij op te richten voor het vervaardigen van dit gelijkaardig sieraardewerk. Sommige spreukborden van Scheerders-Van Kerchove zijn moeilijk te onderscheiden met deze van de gebroeders Caesens uit Kortrijk. De dreigende oorlog en de crisis in de voorbije jaren was de reden dat de pottenbakkerij in 1940 zijn deuren heeft moeten sluiten.

Robert Toussaint, Poperinge

Vlaams bord Afmeting: 14 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA001. Tekst: RUST ROEST
Vlaams bord Afmeting: 14 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA002. Tekst: EENE KLOK EENE KLANK

Vlaams bord Afmeting: 14 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA003. Tekst: NA REGEN ZONNESCHIJN

Vlaams bord Afmeting: 14 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA004. Tekst: ’t LEVEN IS EEN ROOK

Vlaams bord Afmeting: 14 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA005. Tekst: GELD DOET GEWELD

Vlaams bord Afmeting: 14 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA006. Tekst: TIJD IS GELD

Vlaams bord Afmeting: 14 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA007. Tekst: IEDER HUISJE HEEFT ZIJN KRUISJE

Bloemvaas Afmeting: 22 cm. Herkomst: Maes - Torhout Inv.Nr.: VA008. Tekst: In Vlaandrenis gezondereden en edele Guthertigheid – Deken De Bo

Bloempot Afmeting: 14 cm. Herkomst: Maes - Torhout Inv.Nr.: VA009.
Bloemenvaas Afmeting: 27 cm. Herkomst: Maes - Torhout Inv.Nr.: VA010.

Vaas Afmeting: 49 cm. Herkomst: Pieter Joseph Laigneil - Kortrijk Inv.Nr.: VA011.

Vlaams bord Afmeting: .20 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA012. Tekst: VLAANDEREN DEN LEEUW

Vlaams bord Afmeting: 28,5 cm. Herkomst: Inv.Nr.: VA013. Tekst: MIJN VLAANDEREN HEB IK HARTELIJK LIEF

Vlaams bord Afmeting: 31 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA014. Tekst: VLIEGT DE BLAUWVOET STROM OP ZEE

Vlaams bord Afmeting: 14 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA015. Tekst: DE PYP IS EENE MEDESYN
Vlaams bord Afmeting: 16,5 cm. Herkomst: A. Nocéda * Nose Ceram Inv.Nr.: VA016. Tekst: SMOOREN MELDT BIER

Vlaams bord Afmeting: 17 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA017. Tekst: -

Tabakspot Afmeting: 18,5 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA018.

Tabakspot Afmeting: 20 cm. Herkomst: Vandevoorde - Brugge Inv.Nr.: VA019. Tekst: TABAK POT

Tabakspot Afmeting: 27 cm, hoog. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA020.

Tabakspot, snuifster Afmeting: 27 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA021.
Tabakspot Afmeting: 27 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA022.
Potschijter Afmeting: Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA023.

Luifelbeeld, man met pijp in de hand. In een tabakswinkel gebruik om op de toonbank neer te zetten. Afmeting: 56,6 cm. Inv.Nr.: V0004.
Luifelbeeld, man met pijp in de hand. In een tabakswinkel gebruik om op de toonbank neer te zetten. Afmeting: 58 cm. Inv.Nr.: V0005.
Tabaksrek Afmeting: 27 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA024.
Pijpenrek Afbeelding de zeven hoofdzonden. Van links naar rechts: hovaardigheid, gierigheid, onkuisheid, nijd, gulzigheid, gramschap en traagheid. Achile Vande Velde - Komt voor vanaf 1909.

Pijpenrek Onder de vorm van zeven narrenkoppen, lengte 36 cm. Caesens ca.1917.
Pijpenrek Onder de vorm van zeven narrenkoppen, lengte 38 cm. Caesens ca. 1920. Tekst: Stopt nog eentje.

Kantwerksters Afmeting: 22 cm. Herkomst: Vanden Voorde - Brugge Inv.Nr.: VA025.
Vlaams bord, kantwerkster. Afmeting: 41 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA026.

Honden kar, staande hond. Afmeting: Herkomst: Vanden Voorde - Brugge Inv.Nr.: VA027.

Spinster Afmeting: Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA028.

Vlaams bord, spinster. Afmeting: 41 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA029.

Orgel / Kapmantel Afmeting: Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Inv.Nr.: VA030-31.
Vlaams bord (Duitse tekst) Afmeting: dia. 26 cm. Herkomst: Société Belge de Poterie Flamande Tekst: TRAUTES HEIM GLUCK ALLEIN ! Inv.Nr.: VA032.
Vuurkorfje met opengewerkte wand en bloemversiering – vogel op deksel. Hoogte: 26 cm. Herkomst: Willemyns (1782-1869) of Italië ? Inv.Nr.: VA033.
Vuurkorfje met bloemversiering, opengewerkte deksel. Hoogte: 29 cm. Herkomst: Willemyns (1782-1869) of Italië ? Inv.Nr.: VA034.

8.2 Sprekende borden

Net zoals de pottenbakkers in Frankrijk, uit de stad Nevers sinds 1789 een grote bekendheid hadden verworven met hun revolutionaire borden met spreuken, verzen en symbolen, verschenen er ook hier borden met spreuken op de markt. In geen tijd werden die zeer geliefd en erg populair dat zij vaak als sierstuk, zelfs als een pronkstuk in de Vlaamse woningen werden opgehangen. Het tot op heden in Vlaanderen oudst bekend “sprekend bord”: “Oost-West, t’Huis Best” dateert uit 1897. Vlaamse borden met spreuken zijn ongetwijfeld sprekende borden die de ziel beroeren en soms tafereeltjes die het hart doen spreken, een stukje folklore en een streepje nostalgie. www.torhout.be

Hier in Vlaanderen was Torhout, (Maes en Embrechts) de enige stad die binnen de periode van Art Nouveau tussen 1890-1910, woorden en spreekwijzen in gebakken klei tot nieuw leven bracht. Daarna volgden Kortrijk, (Laigniel, Noseda en Caesens) – Brugge, (Van Humskerke, Vande Voorde en Willemyns) en Scheerders in Sint-Niklaas.

Kort na de Eerste-Wereldoorlog verschenen twee borden van Leo Maes die verwijzen naar de oorlog met spreuken als “ Na lijden komt verblijden – Leve de vrijheid” en het meer belgicistisch “Eendracht maakt macht”.

Vanaf 1920 kent de Vlaamse Beweging een steile opgang en deze trend wordt op borden verwoord met uitdrukkingen als “Eigen volk, eigen taal” en “Vliegt de blauwvoet”.

In de naoorlogse jaren kan men duidelijk twee thema’s onderscheiden: het realistisch interieur enerzijds, het buitenhuiszicht anderzijds. Tot de eerste reeks behoren spreuken als: “Eigen haard is goud waard”, “ Zoals ’t Klokje ’t Huis tikt, tikt het nergens”, “Vier benen onder tafel is nog geen huishouden”,….

In de buitenreeks staat bij de onafscheidelijke spreuk “Oost-West, t’Huis Best” traditioneel een visserstafereeltje met zicht op zee. En verder nog: “Beter een goede buur dan een verre vriend”, “De morgenstond heeft goud in de mond”.

Ook de klassieke spreekwoorden kwamen terug. Zo werden de borden van Noseda en Caesens aangevuld met spreuken als: “’t Leven is een rook”, “Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht”, “De tijd vliegt snel, gebruik hem wel”, “Ieder huisje heeft zijn kruisje”, “Wat baten kaars en bril als de uil niet zien en wil”, “Zoo de ouden zongen, zoo piepen de jongen”, enz…

Van Humskerke-borden zijn sober versierd met zegswijzen als: “Lachen en eeten doet leedvergeten” en “Vroeg begonnen veel gewonnen”.

Achille Vande Voorde heeft ongetwijfeld met zijn figuurwerk - ook op borden – de mooiste en waardevolste creaties gemaakt. “Scherpe messen snijden zeer, kwade tongen nog veel meer”, “ Een vogel is koning in zijn woning”, enz….

Spreuken en teksten tot op heden terug gevonden op Vlaamse borden:

18 - 57

1898 - 1923

25 jaar A.A.- N.G.S.F. - 1955 A.B.V.V.

A. Van Dyck

Aan den arme gegeven is Gode geleend

Aandenken anno 1933 - 1958 S A V

Aard is een vast kleed

Al is een moeder nog zo arm toch dekt haar kleed de kinderen wel

Al is mijn woning nog zoo klein mijn grootste vreugt is 't huis te zijn

Al loopt de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaald hem wel

Al smeden wordt men smid

Al te zoet is niet goet

Als de apen hooge klimmen, dan toonen ze hunne bloote billen

Als de ganzen water zien hebben zij dorst.

Als de nood in hoogst dan is Gods hulpe naast

Als de wijn zit in den man, het verstand zit in de kan

Als het bier is in de man Is de wijsheid in de kan

Anglo - Belge

Antwerpen

Antwerpen O.L.V. kerk

Antwerpen " Het Steen"

Arbeid adelt

Arbeid is de bron van alle welvaart

Arbeid is mijn leven eerlijkheid is mijn streven

Arbeid warmt, leegheid armt.

Baaske thuis Deurke dicht

Barbera van Vlaender Bergh vrouw van Guiliaume Moreel ten jare 1400

Begijnhof

Beter een dief aan de klink dan een luistervis

Beter een goede buur dan een verre vriend

Beter een goede vriend dan een verre buur

Beter één vogel in de hand dan tien die vliegen

Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht

Beter gezond dan rijk

Beurze toe, mond open

Bidden wij samen dan blijven wij samen

Bissegem

Bleeke zonnen en lachende vrouwen niet te betrouwen

Boffen en is geen kunste.

Brandweer Sint Eloois-Winkel 1942 - 1967

Brengt gij de zon in naasten leven zal zij op u haar weerschijn geven

Broeltorens

Brouwer binnen bakker buiten

Brugge

Brugge Begijnhof

Brugge Eendracht baart macht

Brugge Halletoren

Brugge Ingang Begijnhof

Carma's post Dewet

Cordje bij is leute mêe

Daar alleen kan liefde wonen daar alleen is 't leven zoet waar men wij ongedwongen alles voor elkander doet.

Daar een wil is Is een weg

Daar vrede is God mede is.

Dat uw liefde leven geve dat uw leven liefde weze

De blijde mare

De brouwer en de bakker die leven van den akker

De daad moet grooter zijn dan het Woord

De daden wijzen den man

De Haan

De hemel drinkt de aarde drinkt - Waarom zouden wij niet drinken

De jaren weten meer dan al de boeken

De kele kost vele

De mensch wikt God beschikt

De Moedertaal * Mechelen

De moedertaal aan haar medelid als herinnering wedstrijd - Kortrijk

De morgenstond heeft goud in de mond

De oude deuntjes zijn de beste

De Panne 1948 - 1958

De pijp is eene medesijn

De roose is gauw vergaan de doornen blijven bestaan

De schoonste naam op 't wereld rond het schoonste woord uit menschenmond is Moeder

De tijd gaat snel gebruik hem wel

De tijd vliegt snel gebruik hem wel

De Vreugd is het zout des Levens

Deden wij wat wij zouden wij hadden wat wij wouden.

Deugd verheugt

Die baas is heeft vele te zeggen

Die best roeit vaart te Schepe

Die dreupel drinkt kan spaarpot missen

Die geerne wat zegt, moet geerne wat hooren

Die het kleine niet begeerd, is het groote niet weerd

Die leven op hope sterven van honger

Die meest durft heeft de voorhand.

Die mint die lijdt

Die niet draaien wil, sta stil

Die niets doet heeft voor weinig te zorgen

Die spreekt die zaait die hoort die maait

Die te schepe is moet vaeren

Die te schepe is moet varen - Blankenberghe

Die twist zaait zal tweedracht maaien

Die vele hooren zeggen hooren vele liegen.

Die wel doet die zal wel vinden

Die wilt die kan

Dixmuide

Doe het goede om het kwade

Doe wat ge wilt klesten doen ze toch

Doe wel en zie niet om

Dorstige keel kan spaarpot missen.

Dreigers en vechten niet

Edele man

Edele vrouw

Een eerlijk man ten alle stonden is eerlijk aan zijn woorden gebonden

Een goed gebed bij het begin brengt zegen in huisgezin

Een moedig hart vermint de smart

Een vriendelijk gezicht geeft over licht

Een vroolijck gast is niemands last.

Eendracht maakt macht

Eene klok eene klank

Eer gy volhoort en antwoordt niet

Eerlijk duurt langst

Eerst komt eerst maalt

Eet al staande: t' zinkt je beter

Eigen haard is goud waard

Eikels worden bomen

Elk in 't zijne om wel te zijn

Elk zijn meuge zei de Zeuge

Elke tijd heeft zijn strijd

Elke vogel prijst zijn nest Er is maar een geluk: De plicht / Een troost: Het werk / Een groot: Het schoone

Gedeelde smart halve smart gedeeld geheim verloren geheim.

Gedwongen arbeid is altijd zwaar

Geef ons heden ons dagelijks brood

Geen ambacht of het wordt benijd

Geen bergen zonder dalen

Geen beter gemak als eigen dak

Geen beter pap als moeders.

Geen dagh voorbij zonder wat daarbij

Geen gast tot last

Geen grooter kwaal dan lastertaal

Geen leeren rekt beter dan buikleer

Geen rozen zonder doornen

Geen rozen zonder doornes

Geen ryker kroon dan eigen schoon.

Geen zand is gegeerd in zijn land

Geenen Dagh voorbij zonder wat daerbij.

Geld doet geweld

Gelijk de oude zongen zoo piepen de jongen.

Gemaakte bloemen rieken niet

Gezelligheid kent geen tijd

Gij maait wat gij zaait

God heeft die 't al geeft.

Goed gesponnen is gewonnen

Groningeveld 1302 - 1952 Kortrijk

Grote Rom, kleene daad.

Guiliaume Moreel Burgemeester van Brugge ten jare 1400

Guldensporen 1302 - 1952 Kortrijk

Haast en spoed is zelden goed

Halletoren

Halletoren Brugge

Hand werken is mijn leuse

Handbooggilde 1953

Handbooggilde St.Sebastiaan 1754 - 1954 * Zillebeke

Handbooggilde St.Sebastiaan 1754 - 1955 * Zillebeke

Harmonie St.Cecilia 1924 - 1959 * Zulte

Heden mij, morgen gij

Heden roeien, morgen varen.

Heer zegen het huis en allen die er in en uit gaan

Help u zelven zoo helpt u Godt

Helpt u Zelf Zoo Helpt u Godt.

Helpt u Zelve Zoo Helpe u God.

Het eten doet weten.

Het geld dat stom is maakt recht wat krom is.

Het huwelijk is het graf der vrijheid

Het is gewis een groot verdriet daer 't hennetje kraeyt en 't haentje niet

Het leven is zoet als men alles voor elkander doet

Het molentje draait waar het windje waait

Het oude woord duert immer nog men doet geen voordeel met bedrog

Het schreien staat voor de deure daar men binnen lacht

Heyst

Hoe feller strijd hoe rijker Kroon

Hoe liever kind hoe scherper roe

Hoe meer haaste hoe min spoed.

Hoe meer noten, hoe ergere winter

Honger is de beste kok

Honger is de beste saus

Hooge bergen diepe dalen

Hoogen bomen vangen veel wind

Hotel De Ville Bruxelles

Huis zonder kind kerk zonder orgel

Ieder hertje heeft zijn smertje

Ieder huisje heeft zijn kruisje

Ieder huisken heeft zijn kruisken

Ieder kinder hartje is een stukje paradijs

Ieder Landt eigen trant

Ieder Moeders kind is schoone

Ieder vogel bouwd zijn eigen nest Een eigen huis is 't allerbest

Iedere veugelke zingt zijn vooizeke

IJper

In den draai 't waait

In een keuken geen twee koks.

In God zijn zegen is alles gelegen

In Godes wegen ligt Godes zegen

In Gods wegen is Gods zegen.

In Gods wegen zijn Godes zegen

In Gods zegen is alles gelegen

In Vlaanderen Vlaamsch

Jong gespaard is oud vergaard

Jong wel eeuwig wel

Jongen harpenaars breken veel snaren

Kele drink wyn, tonge spreekt Latijn

Kemmel

Kerkhove 1853 - 1953

Klein huis groot hart

Klein huis Kleene zorgen

Knocke

Koninglijke St.Sebastiaangilde 1480 * Wenduine

Koopt in den tyd en gebruikt in nood

Korte rekening, lange vriendschap

Kortrijk 1302 -1952

Kortrijk 1955

Kortrijk Halletoren

Kortrijk Broeltorens

Kunst veredelt

Kwaade beenen en goede wijnen dienen wel in huis te blijven.

Kwade werken kwaden loon

Laat berouw is zelden goed berouw.

Laat mij wezen dijn ende wes du mijn

Lachten en eeten, doet leed vergeten.

Lachten en eten, doet leed vergeten.

Late wijs, nooit wijs.

Le chateau * Bouillon

Leg uw hert in uw werk

Leon 1922

Leven 't Schone

Licht trouwen doet lange rouwen

Liefde heelt alles

Meester-haarkappers-kring Bonds lid

Meidauw groene hauw

Men laat lief om liefs wille

Men moet geen katten in zakken kopen

Mestraal tramuntana Gregal enz…….

Met "Basken" uit de vrede sta ik in de Maskens reke

Met een glas ge proeft een tunne

Met het kleintje legt hij aan die met 't grootje voort zal gaan

Met mancken leert men creupel gaan.

Meught ghij niet geven wegh zijn de neven

Mijn kroost is mijn troost

Mijn Vlaanderen heb ik hartelijk lief

Moedeert om gene koe gedraagt gen peerd toe

Moeder en kind is nare vriend

Moedverlies is meer als bloedverlies

Moeten is bedwang en luypen is kinderzang

Molenaar en bakker leven met den akker

Mond toe oogen open

Na regen zonneschijn

Na lijden komt verblijden

Na 't verlijd en na de daad komt het wenschen veel te laat.

Na tijden komt verblijden

Nele

Nergens klinkt de klok zo schoon als in zijn eigen woon

Nieuwe bezems vegen schoon.

Nieuwe rokken nieuwe spletten

Nieuwpoort

Nood leer alle kunsten

Noord Oost Zuid West 't Huis best

O zachte poesie !

Ondervinding is de beste school Ons behoort het Noordzeestrand Onze tyd zoo verslyt

Oostende

Oost-West 't huis best

Oost-West 't huis best Elke vogel prijst zijn eigen nest

Op aard bouw ik, op God betrouw ik

Op een groot hoofd past geen klein hoedje

Op Gods wegen ligt Gods zegen

Orange en Neerland één * 1898 - 1923

Oud brood niet hard, geen brood dat is hard

Oude liefde roest niet

Over kleine zaken dienen korte spraken

Raad na daad komt te laat.

Redelijk kan overal door.

Roeselare

Rust maeckt roest

Rust Roest

Ruste ik zoo Roeste ik

Rusten is roesten.

Sanna Spost Dewet

Santa Rosa * Oostende

Scherpe messen snijden zeer, kwadde tongen nog veel meer.

Schoon afgemaakt is half verkocht

Schoon opgedaan is haff verkocht

Schriften van zotten zijn voor de motten

Schuttersgilde - K 1953 B

Sectie dezen van 40 - 45 * Kortrijk

Sint Denijs

Sint Jod kent zijn volk

Slapende herders maken vette wolven.

Smooren meldt bier

Souvenir

Spellewerkster

Spinster

Sport straalt de spieren.

Spreekt ge van 't serpent erbij is 't of ontrent

Spreken is zilver

Spreken is zilver zwijgen is goud

St.Sebastiaan 1891 Cuerne - 1946 Jubelfeest

Stille waters diepe gronden.

Stille waters hebben diepe gronden.

Stokery De Molen Kerkxken

Storm op zee

't Beste meubel van bedrijf is een goed en huiselijk wijf !

't Gravensteen - Gent

't Is stille waar het nooit en waait

't Levens is een rook

't Naaikussen is der vrouwen lessenaar

Te veel koks bedreven den brui

Teer na neer

Tijd baart roozen

Tijd baert rozen

Tijd gewonnen goud gesponnen

Tijd is geld

Trouwen is zoet tenware 't achterzmake

Uit Westerloo

Uw daad moet grooter zijn dan uw woord

Vadertje blijf sterk om mij

Vaert wel

Vaert wel en de leve schone

Van oude schoen maakt men nieuwe slissen.

Vele verhuizen kost veel bedstroo

Vele wind veel oorloge

Vier benen onder een tafel is nog geen huishouden.

Vlaanderen "Were di"

Vlaanderen boven

Vlaanderen Bovenal

Vlaanderen den Leeuw

Vlaenderen die Leu

Vliegt de Blauwvoet

Vliegt de Blauwvoet storm op zee

Vlyt geeft brood, luiheid nood Voor één zwaluw blijft de zomer niet achter

Voor God en Taal

Vooruitzicht 1902 - 1952 (paard tussen hoefijzer)

Vreugde verlengt het leven

Vrije schutters Oostende

Vrijheid Blijheyt

Vroeg begonnen Veel gewonen

Vroeg begonnen Veel gewonnen

Vroeg begonnen Veel gewonnen * Knocke

Vroeg groot vroeg rijp - vroeg rijp vroeg bedorven

Vulle krop Dulle kop

Waar een wil is is een weg

Waar Maas en Schelde vloeien

Waar spaarzaamheid h' tuis houdt groeit er spek aan de balke

Wat baten kaars en bril als de uil niet zien en wil.

Wat God bewaart is wel bewaard

Wel doen is, een edele Vrome

Welkom binnen

Wenduine

Wenduine, goed jarpoen sonder pardoen

Westvlaanderen

Wie hier als vriend binnen gaat komt nooit te vroeg maar steeds te laat

Wie winden zaait zal stormen maaien.

Wiens brood men eet, wiens woord men spreekt

Wijsheid gist waan beslist

Willen is kunnen

Woorden wekken, voorbeelden trekken.

Yper

Yper * Ypres

Zeebrugge Mole

Zeldzaam is aangenaam

Zien doet gedenken

Zij vliegt door wind tot als zij haar kooi vindt.

Zijt ge wijst of zijt ge zot heb geen koffer zonder slot

Zoals de ouden zingen zo piepen de jonge

Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens

Zomer

Zoo de oude zingen zoo piepen de jongen

Zoo de ouden zingen zoo piepen de jongen

Zoo de ouden zingen zo piepen de jongen

Zoo herder zoo hond

Zooveel monden zooveel smaken.

Zwijgen en denken kan niemand krenken

Robert Toussaint, Poperinge.

8.3. Bronnen, literatuur: Vlaams aardewerk.

• Torhouts Aardewerk, Paul Peremans & Leo Cuvelier – met medewerking van Hadwich Inghelaere en Marc Logghe. Deze uitgave kwam tot stand op initiatief en met de medewerking van het Stadsbestuur van Torhout en Galerij Desko te Kortemark. Uitgeverij Lannoo, Tielt, 1987 - 159 blz.
• Volks Aardewerk in Vlaanderen, Werner De Baere, Piet Swimberghe en Stefan Vandenberghe. Uitgeverij Van de Wiele, Brugge, 2003 - 152 blz.

Een reeks boeken uitgegeven door het Museum Torhouts Aardewer met medewerking van het stadsbestuur Torhout. – Uitgeverij Koen Gevaert, Torhout.

• Laigneil Decoratief. Sieraardewerk van de Kortrijksche Kunstpotterij. Céramiques de Courtrai (1898-1926). Marc Logghe en Mario Baeck.
• Laigneil Figuratief. Kortrijksche Kunstpotterij. Céramiques de Courtrai (1898-1926). Marc Logghe en Mario Baeck.
• 100 x Torhouts. Topstukken uit privé-bezit. Marc Logghe en Roger Verhelle.
• Het Amand Maes Museum voor Torhouts aardewerk.
• Brugs Aardewerk - Vande Voorde. Marc Logghe, Roger Verhelle en Jacques Coenye.
• Bredens Aardewerk, Marc Logghe en Roger Verhelle.
• Figuratief aardewek - Scheerders - Van Kerchove * Sint-Niklaas; Marc Logghe en Roger Verhelle.
• Aanwinsten 2009 - Museum Torhouts Aardewerk
• Tegels in Poterie Flamande (1890-1940). Mairo Beck en Marc Logghe.
• Schenking Vlaams Aardewerk
• Belgische Art Nouveau Keramiek. Catalogus tentoonstelling, Torhout. – Anne Pluymaekers, conservator Musée de la Céramique d’ Andennen en Marc Logghe.- 2009.
• Museum Torhouts aardewerk – catalogus

Sprekende borden * Catalogus tentoonstelling

Catalogus Société Belge de Poterie Flamande

Catalogus P.J. Laigneil * Kortrijk

Catalogus A. Nocéda * Kuurne

Catalogus Scheerders - Van Kerchove

Catalogus R. Willemijns

Catalogus Caesens Frères * Poterie Artistique